Ergani
Diyarbakır > Ergani Diyarbakırın Ergani İlçesi Hakkında;
Dicle'nin sağ kıyısına 10 km uzaklıkta ve 1526 metre yüksekliğindeki Zülküf Dağı'nın güney eteğine kurulmuş (Halk arasında Zülküf Dağı, Zülküf Peygamber Dağı, Makam Dağı olarak isimlendirilmektedir.) Diyarbakır'ın önemli ilçelerinden biridir. Ergani, Diyarbakır ilinin en büyük ilçesidir. ilçe merkezine bağlı, 80 (seksen) köy bulunmaktadır. Konu başlıkları
Yer Şekilleri
İlçenin yüzölçümü 1489 kilometrekaredir. Ergani İlçesi idari olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunur, ama coğrafi olarak bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Kuzeyinde Elazığ iline bağlı Maden ilçesi, doğusunda Diyarbakır ili ve Diyarbakır'a bağlı Dicle ilçesi, güneyinde Urfa'ya bağlı Siverek ilçesi, batısında Diyarbakır'a bağlı Çermik ve Çüngüş ilçeleriyle sınır komşusudur. Denizden yüksekliği 955 metredir. Belli başlı akar suyu Dicle nehri, Boğaz çayı, Deve geçididir. ilçenin akarsularından Dicle nehri ilçenin 10 km kuzeyinden geçer. Kalenderden ve ilçe topraklarından 17. km boyunca aktıktan sonra Dicle topraklarına girer. Qalxane çayı ise Ergani'nin 7 km batısında boğaz mevkiinde çıkar. yolköprü, Boncuklu, yayvan tepe köylerinin içinden geçip deve geçidine karışıp Diclenin bir kolunu oluşturuyorlar Ergani'nin çevresi oldukça verimli kaynaklara sahiptir. ilçe merkezinde 5-6 m derinlikte su çıktığı gibi, 50 metrelik sondaj çalışmalarında çok zengin yataklara rastlanmıştır. Ergani'nin en büyük ünü hemen yakınındaki bakır ve krom madenleridir. Yörede Kürtçe (Kurmancî ve dimilkî) konuşulmaktadır.
Tarihi
Ergani çok eski bir şehir olup, kuruluş tarihi belli değildir, İlçemize 8 Km. uzaklıkta bulunan Hilar Şehri harabelerinde yapılan (Çayönü) kazıda, bugünkü bilgilere göre Anadolu'nun en eski köy yerleşimi ortaya çıkmıştır. Çayönü tepesinde ortaya çıkan M.Ö 7000 yılma varan kalıntılara dayanarak Ergani'nin 9000 yıllık tarihi olduğu söylenebilir. Osmanlı devrinde uzun zaman Sancak beyliği (İl Merkezi) yapan İlçemiz, 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı kanunla Sancak Beyliği sona ermiş Diyarbakır İline bağlı İlçe statüsünü almıştır.(Kaynakça:http://www.ergani.gov.tr/ergani.asp) 19. yüzyıl ortalarında Ergani sancağının merkezi, Bakır maden işletilmesi dolayısıyla önem kazanan Maden kasabasına taşındı. 19. yüzyılda bir mutasarrıf 3 kaymakam ve 11 müdür tarafından yönetildi. ilçe çok eski yerleşim yeri olup Doğu Anadolu kültürü ile yoğrulmuştur. Ancak bu güne kadar bir kulenin yıkıntıları gelebilmiştir. Ergani kalesi, Ergani yakınında kolat Dağı yamacında bulunur.Bugün bir yıkıntı halindedir. Kalenin kimin tarafından yapıldığına dair bir kayıta da rastlanmamıştır. Kale Evliya çelebi'nin seyahatnamesinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Osmanlı dönemi yapıları olarak 19. yüzyıl sonunda Ergani'de Belediye konağı dışında 3 camii, 10 mescit, 3 ermeni kilisesi, 1 protestan mabedi, 3 han, 3 hamam, 30 çeşme bulunmaktaydı. Bu yapılardan hükümet konağı 1891 yılında inşa edilmiştir. Eski hükümet konağı restore edilip turizme kazandırılabilir.
Ulaşım
Diyarbakır-Elazığ karayolunun 58. kilometresinde yer alan ilçe merkezi 39 50 doğu boylam ve 37 32 kuzey enlemindedir. Haydarpaşa-Kurtalan Demiryolu ilçenin güneyinden, Diyarbakır-Elazığ karayolu ise,ilçenin merkezinden geçer. Dicle, Çermik ve Çüngüş ilçelerinin karayolu veya demiryoluyla başka il ve ilçelerle ulaşımı ancak Ergani üzerinden mümkündür. Bu durum Ergani'nin stratejik önemini artırmaktadır. Ergani'nin kaderi: islam devrinde Diyarbakır'ın kaderine bağlı kalmıştır. 1. selim'in çaldıran zaferinden sonra 1514 Ergani idaresi Bitlis'in delaletiyle Bıyıklı Mehmet paşa'nın aldığı : Diyarbakır bölgesi içinde Diyarbakır eyaletine bağlı bir sancak haline getirildi. 18. yüzyılın başında şarabın alınıp satılması şer en yasak olduğu halde Ergani kazasından her cumartesi günü Diyarbakır'a ikişer üçer yük şarap satılıyordu. Diyarbakır valisi İsmail Hakkı Paşa'nın yaptırdığı Harput şosesi bu şose'nin Zülkifil Dağı eteğinde ve Hoşat ovası'nın başından, Ergani halkının 1874-1914 yılları arasında şose üzerinde Bagür köyüne geçmesine ve eski kasabanın ıssız kalmasına yol açmıştır.
Eğitim
İlçede (Köy okulları da kapsayarak) 107 İlköğretim Okulu, ikisi Anadolu Lisesi, biri Anadolu Öğretmen Lisesi olmak üzere 12 lise, 6 Özel Eğitim Kurumu ve Dicle Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Ergani, Okur - Yazar oranı bakımından Türkiye ortalamasının çok üstünde ve bölgede ilk sıradadır. Okur - Yazar oranının yüksek olmasında tarihi Öğretmen Okulu'unun etkisi yüksektir.
Çayönü
Tarihi Çayönü Çayönü kalıntıları, Ergani ilçesinin Hîlar köyü yakınlarında Hilar Mağarlarının bulunduğu yerdedir. 1964'ten beri sürdürülen kazı çalışmaları ışığında bölgenin, geçmişi M.Ö. 9. yüzyıla kadar giden, Anadolu ve Mezopotamya'nın en eski yerleşim yerlerinden biri olduğu anlaşılmıştır. Renkli bir tarihe sahip olan ilçenin, ilçeye bağlı çayönü tepesi çevresinde yazılı tarih öncesine ait kalıntılara rastlanmıştır. Buradaki buluntuların M.Ö .7500 ile 6250 yılları arsına ait olduğu ve yörenin ilk insanlarca kullanıldığını ortaya koymakla beraber Çay önü M.Ö. 2000 yılına kadar Taş devri ve Tunç devrini içeren üç kültür evresi yaşamıştır. Çayönü, yakın doğunun en geniş açılmış ve korunmuş Neollitik yerleşmesi olarak ön yapmıştır. Çay önünün en bilinen yapısı SKULL BUILDING (kafatası binasıdır.) (polonyalı gezgin Simcon buradan mucize yaratan eski bir mabet diye bahseder). Ergani güneydoğu Anadolu Bölgesinde dicle nehrinin sağ kıyısında 10 km uzaklıkta ve 1525 m yükseklikte yarı sönmüş volkanik zülkifil dağı'nın derin bir sel yatağına (Hoşat deresi) bakan Güneydoğu yamacına kurulmuştur. Denizden yüksekliği 955 m'dir Diyarbakır-Elazığ karayolunun 58. km de yer alan diyarbakırın en önemli ilçe merkezlerinden'dir. 39.50 doğu boylam ve 37-32 kuzey enlemindedir.kuzey ve kuzey batısında Elazığın maden ilçesi, Güneyinde Şanlıurfa'nın Siverek ilçesi, doğusunda Dicle ve Diyarbakır, batısında çermik ve çüngüş ilçeleri bulunmaktadır. Toros Dağlarının Güneydoğu Anadolu ki uzantıların Güney kesimin Ergani'nin kuzeyin'de Yer almaktadır. kuzeyindeki sıra zülkifil dağı ilk dügümü oluşturarak doğuya uzanır. ikinci dügüm sakızlı Dağı, üçüncü düğüm şölendir. 7 km kuzeyindeki kılıç baba Tepesidir. ilçenin batı kısımları bir çok kırılma ve kıvrımlara uğramış tepecikler meydana gelmiştir. Doğu kesimini uzunca bir yayla kaplamıştır. ilçenin en büyük düzlüğü Gevran ya da Ergani ovası denilen yerdir. Ergani ilçesi tarih boyunca bir çok isim almıştır Bunlardan bazıları Akanya, Erkenin, Erkanikana, Yanari, Zülkerneyn, Arsenia, Urhana ve Aşot'tur. Çok eski bir yerleşim yeri olan, Ergani'nin adı ermeni eserlerinde Argını, Arxenî, çivi yazılı kaynaklarda Arsinia, Peutinger Tabletlerinde Arsenia diyede geçmektedir. Osmanlı devrinde Ergani'ye verilen Osmaniye adı Adana'nın eski ilçesi bugünkü Osmaniye ili ile karıştırıldığı için sonradan Ergani olarak değiştirilmiştir.
Ergani Fotoğrafları
Dicle'nin sağ kıyısına 10 km uzaklıkta ve 1526 metre yüksekliğindeki Zülküf Dağı'nın güney eteğine kurulmuş (Halk arasında Zülküf Dağı, Zülküf Peygamber Dağı, Makam Dağı olarak isimlendirilmektedir.) Diyarbakır'ın önemli ilçelerinden biridir. Ergani, Diyarbakır ilinin en büyük ilçesidir. ilçe merkezine bağlı, 80 (seksen) köy bulunmaktadır. Konu başlıkları
Yer Şekilleri
İlçenin yüzölçümü 1489 kilometrekaredir. Ergani İlçesi idari olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunur, ama coğrafi olarak bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Kuzeyinde Elazığ iline bağlı Maden ilçesi, doğusunda Diyarbakır ili ve Diyarbakır'a bağlı Dicle ilçesi, güneyinde Urfa'ya bağlı Siverek ilçesi, batısında Diyarbakır'a bağlı Çermik ve Çüngüş ilçeleriyle sınır komşusudur. Denizden yüksekliği 955 metredir. Belli başlı akar suyu Dicle nehri, Boğaz çayı, Deve geçididir. ilçenin akarsularından Dicle nehri ilçenin 10 km kuzeyinden geçer. Kalenderden ve ilçe topraklarından 17. km boyunca aktıktan sonra Dicle topraklarına girer. Qalxane çayı ise Ergani'nin 7 km batısında boğaz mevkiinde çıkar. yolköprü, Boncuklu, yayvan tepe köylerinin içinden geçip deve geçidine karışıp Diclenin bir kolunu oluşturuyorlar Ergani'nin çevresi oldukça verimli kaynaklara sahiptir. ilçe merkezinde 5-6 m derinlikte su çıktığı gibi, 50 metrelik sondaj çalışmalarında çok zengin yataklara rastlanmıştır. Ergani'nin en büyük ünü hemen yakınındaki bakır ve krom madenleridir. Yörede Kürtçe (Kurmancî ve dimilkî) konuşulmaktadır.
Tarihi
Ergani çok eski bir şehir olup, kuruluş tarihi belli değildir, İlçemize 8 Km. uzaklıkta bulunan Hilar Şehri harabelerinde yapılan (Çayönü) kazıda, bugünkü bilgilere göre Anadolu'nun en eski köy yerleşimi ortaya çıkmıştır. Çayönü tepesinde ortaya çıkan M.Ö 7000 yılma varan kalıntılara dayanarak Ergani'nin 9000 yıllık tarihi olduğu söylenebilir. Osmanlı devrinde uzun zaman Sancak beyliği (İl Merkezi) yapan İlçemiz, 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı kanunla Sancak Beyliği sona ermiş Diyarbakır İline bağlı İlçe statüsünü almıştır.(Kaynakça:http://www.ergani.gov.tr/ergani.asp) 19. yüzyıl ortalarında Ergani sancağının merkezi, Bakır maden işletilmesi dolayısıyla önem kazanan Maden kasabasına taşındı. 19. yüzyılda bir mutasarrıf 3 kaymakam ve 11 müdür tarafından yönetildi. ilçe çok eski yerleşim yeri olup Doğu Anadolu kültürü ile yoğrulmuştur. Ancak bu güne kadar bir kulenin yıkıntıları gelebilmiştir. Ergani kalesi, Ergani yakınında kolat Dağı yamacında bulunur.Bugün bir yıkıntı halindedir. Kalenin kimin tarafından yapıldığına dair bir kayıta da rastlanmamıştır. Kale Evliya çelebi'nin seyahatnamesinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Osmanlı dönemi yapıları olarak 19. yüzyıl sonunda Ergani'de Belediye konağı dışında 3 camii, 10 mescit, 3 ermeni kilisesi, 1 protestan mabedi, 3 han, 3 hamam, 30 çeşme bulunmaktaydı. Bu yapılardan hükümet konağı 1891 yılında inşa edilmiştir. Eski hükümet konağı restore edilip turizme kazandırılabilir.
Ulaşım
Diyarbakır-Elazığ karayolunun 58. kilometresinde yer alan ilçe merkezi 39 50 doğu boylam ve 37 32 kuzey enlemindedir. Haydarpaşa-Kurtalan Demiryolu ilçenin güneyinden, Diyarbakır-Elazığ karayolu ise,ilçenin merkezinden geçer. Dicle, Çermik ve Çüngüş ilçelerinin karayolu veya demiryoluyla başka il ve ilçelerle ulaşımı ancak Ergani üzerinden mümkündür. Bu durum Ergani'nin stratejik önemini artırmaktadır. Ergani'nin kaderi: islam devrinde Diyarbakır'ın kaderine bağlı kalmıştır. 1. selim'in çaldıran zaferinden sonra 1514 Ergani idaresi Bitlis'in delaletiyle Bıyıklı Mehmet paşa'nın aldığı : Diyarbakır bölgesi içinde Diyarbakır eyaletine bağlı bir sancak haline getirildi. 18. yüzyılın başında şarabın alınıp satılması şer en yasak olduğu halde Ergani kazasından her cumartesi günü Diyarbakır'a ikişer üçer yük şarap satılıyordu. Diyarbakır valisi İsmail Hakkı Paşa'nın yaptırdığı Harput şosesi bu şose'nin Zülkifil Dağı eteğinde ve Hoşat ovası'nın başından, Ergani halkının 1874-1914 yılları arasında şose üzerinde Bagür köyüne geçmesine ve eski kasabanın ıssız kalmasına yol açmıştır.
Eğitim
İlçede (Köy okulları da kapsayarak) 107 İlköğretim Okulu, ikisi Anadolu Lisesi, biri Anadolu Öğretmen Lisesi olmak üzere 12 lise, 6 Özel Eğitim Kurumu ve Dicle Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Ergani, Okur - Yazar oranı bakımından Türkiye ortalamasının çok üstünde ve bölgede ilk sıradadır. Okur - Yazar oranının yüksek olmasında tarihi Öğretmen Okulu'unun etkisi yüksektir.
Çayönü
Tarihi Çayönü Çayönü kalıntıları, Ergani ilçesinin Hîlar köyü yakınlarında Hilar Mağarlarının bulunduğu yerdedir. 1964'ten beri sürdürülen kazı çalışmaları ışığında bölgenin, geçmişi M.Ö. 9. yüzyıla kadar giden, Anadolu ve Mezopotamya'nın en eski yerleşim yerlerinden biri olduğu anlaşılmıştır. Renkli bir tarihe sahip olan ilçenin, ilçeye bağlı çayönü tepesi çevresinde yazılı tarih öncesine ait kalıntılara rastlanmıştır. Buradaki buluntuların M.Ö .7500 ile 6250 yılları arsına ait olduğu ve yörenin ilk insanlarca kullanıldığını ortaya koymakla beraber Çay önü M.Ö. 2000 yılına kadar Taş devri ve Tunç devrini içeren üç kültür evresi yaşamıştır. Çayönü, yakın doğunun en geniş açılmış ve korunmuş Neollitik yerleşmesi olarak ön yapmıştır. Çay önünün en bilinen yapısı SKULL BUILDING (kafatası binasıdır.) (polonyalı gezgin Simcon buradan mucize yaratan eski bir mabet diye bahseder). Ergani güneydoğu Anadolu Bölgesinde dicle nehrinin sağ kıyısında 10 km uzaklıkta ve 1525 m yükseklikte yarı sönmüş volkanik zülkifil dağı'nın derin bir sel yatağına (Hoşat deresi) bakan Güneydoğu yamacına kurulmuştur. Denizden yüksekliği 955 m'dir Diyarbakır-Elazığ karayolunun 58. km de yer alan diyarbakırın en önemli ilçe merkezlerinden'dir. 39.50 doğu boylam ve 37-32 kuzey enlemindedir.kuzey ve kuzey batısında Elazığın maden ilçesi, Güneyinde Şanlıurfa'nın Siverek ilçesi, doğusunda Dicle ve Diyarbakır, batısında çermik ve çüngüş ilçeleri bulunmaktadır. Toros Dağlarının Güneydoğu Anadolu ki uzantıların Güney kesimin Ergani'nin kuzeyin'de Yer almaktadır. kuzeyindeki sıra zülkifil dağı ilk dügümü oluşturarak doğuya uzanır. ikinci dügüm sakızlı Dağı, üçüncü düğüm şölendir. 7 km kuzeyindeki kılıç baba Tepesidir. ilçenin batı kısımları bir çok kırılma ve kıvrımlara uğramış tepecikler meydana gelmiştir. Doğu kesimini uzunca bir yayla kaplamıştır. ilçenin en büyük düzlüğü Gevran ya da Ergani ovası denilen yerdir. Ergani ilçesi tarih boyunca bir çok isim almıştır Bunlardan bazıları Akanya, Erkenin, Erkanikana, Yanari, Zülkerneyn, Arsenia, Urhana ve Aşot'tur. Çok eski bir yerleşim yeri olan, Ergani'nin adı ermeni eserlerinde Argını, Arxenî, çivi yazılı kaynaklarda Arsinia, Peutinger Tabletlerinde Arsenia diyede geçmektedir. Osmanlı devrinde Ergani'ye verilen Osmaniye adı Adana'nın eski ilçesi bugünkü Osmaniye ili ile karıştırıldığı için sonradan Ergani olarak değiştirilmiştir.
Ergani Fotoğrafları
Yorumlar
Yorum Gönder